Türkiye’nin Dağları ve Coğrafi Dağılışları

Türkiye’nin Dağları

I. Orojenik Hareketlerle Meydana Gelen Dağlar

Kıvrım Dağları (Sıradağlar)

Yerkabuğu üzerindeki yüksek alanlar dış kuvvetlerin etkisiyle aşındırılır. Aşınan malzeme eğim doğrultusunda taşınarak çukur alanlarda ya da göl ve deniz diplerinde biriktirilir. Bu büyük birikim alanlarına jeosenklinal adı verilir.Jeosenklinallerde birikmiş olan tortulların yan basınçların etkisiyle kıvrılması ya da kırılması ile meydana gelen olaylara orojenez denir.Jeosenklinal alanlardaki tortullar genç ve elastiki birikimler ise yan basınçların etkisiyle sıkışarak kıvrılır. Böylece kıvrım dağları meydana gelir.
Kıvrımlar sonucu yükselerek kubbemsi şekil alan kısımlara antiklinal, alçakta kalan çanak kısımlara ise senklinal adı verilir.

Ülkemizde Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları kıvrım dağlara örnektir.

Kırık Dağlar

Jeosenklinallerde birikmiş olan tortullar sert ve yaşlı kütlelerden oluşmuşsa orojenik hareketler sırasında yan basınçlar ve sıkışmaların etkisiyle kırılırlar. Kırılma sonucu oluşan çatlaklara fay adı verilir. Fay hattı boyunca çöken kısımlara graben, çökmeyen ve böylece yüksekte kalan kısımlara horst adı verilir.
Ülkemizde kıyı Ege’de yer alan dağlar ve çöküntü ovaları bu şekilde oluşmuştur.

Kazdağı, Madra Dağı, Yunt Dağı, Bozdağlar, Aydın Dağları ve Menteşe Dağları horsttur.
Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes vadileri boyunca uzanan çöküntü ovaları grabendir.

Not: Türkiye’de horst-graben sistemi en geniş alanlarda kıyı Ege’de görülür. Ancak Hatay’daki Nur Dağları (Amanos) bir horst iken Amik Ovası bir graben görünümündedir.

II. Volkanik Dağlar

Volkanik dağlar yeraltındaki lavların yüzeye basınçla çıkarak soğuması sonucu oluşur. Volkanların ağız kısmında oluşan çukurluğa krater denir. Kraterlerin yan kısımlarının çökmesi ya da patlama ile parçalanarak dağılması ile genişleyen kraterlere kaldera adı verilir. Volkanik arazilerde püskürmeler sırasında yüzeye yakın yerlerde gaz patlamalarından kaynaklanan çukurluklara maar adı verilir.

Not: -Erciyes Dağı’ndan yayılan volkanik tüfler milyonlarca yıl yağmur ve sel suları ile aşındırılarak peribacaları oluşmuştur (Kapadokya).
-Konya’da Meke Tuzla gölü oluşumu bir maardır.
-Bitlis, Tatvan’daki Nemrut Dağı’nın krateri bir kalderadır.
-Türkiye’de en çok sönmüş volkan Doğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgesi’ndedir.
-Uludağ ve Köroğlu Dağları iç püskürük volkan özelliği gösterir.

Türkiye’de Dağların Coğrafi Dağılışı

Türkiye’de Dağların Etkileri

– Dağların ülkemizde geniş yer kaplaması ve engebeli arazilerin fazla olması ulaşımı güçleştirir, yol yapım maliyetini arttırır, kısa mesafelerde büyük iklim değişmelerine neden olarak bitki örtüsü çeşitliliğinin fazla olmasında etkili olur, tarım alanlarını daraltır, yerleşme zorlaşır, erozyon ve heyelanın artmasına neden olur, akarsuların akış hızını arttırır, hidroelektrik üretimini kolaylaştırır.
– Ülkemizde dağlar genel olarak Alp-Himalaya sisteminin etkisiyle doğu-batı yönlü uzanışa sahiptirler. Bu durum Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında dağların kıyıya paralel uzanmasını ve boyuna kıyıların oluşumunu, Ege’de ise kıyıya dik uzanan dağların etkisiyle enine kıyı tipinin oluşmasını sağlar.
– Karadeniz ve Akdeniz’de dağların kıyıya paralel uzanmasına bağlı olarak deniz etkisi iç kısımlara giremez. Böylece kıyılar iç kısımlardan fazla yağış alır ve ormanlar yoğunlaşır. Kıyılarda tarım alanları azalır, doğal liman ve koylar azalır, dik kıyılar (falez) yaygınlaşır.
– Ege kıyılarında dağlar Kaz Dağları ile Aydın Dağları arasında kıyıya dik gelir. Bunun sonucu olarak doğu-batı yönünde ulaşım kolay, yol yapım maliyeti azdır. Deniz etkisi iç kesimlere girebilmektedir. Kıyılarda girinti, çıkıntı, doğal liman ve körfezler fazladır. Menteşe Dağları yöresinde dağların kıyıya paralel uzanışı, bu yörede yağış ve orman miktarını arttırır.
– Ülkemizdeki yüksek dağlar kar ve buz örtüsünü uzun süre saklayarak doğal su deposu görevini üstlenir. Kış turizminin gelişmesine katkı sağlar.
Not: Dağların kıyıya dik uzandığı Ege kıyılarında kıta sahanlığı (şelf) geniş iken Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında dağların kıyıya paralel uzanışı kıta sahanlığını daraltır. (Kıta sahanlığı: Deniz seviyesinin altında kıyıdan itibaren 200m. derinliğe kadar inen bölüm.)