Kazakistan

Kazakistan Türk Cumhuriyeti

• Tam Adı: Kazakistan Cumhuriyeti
• Yüzölçümü (km²): 2,724,900
• Nüfus: 15,637,000
• Başkent: Astana
• Para Birimi: Tenge
• Başlıca Şehirleri: Almatı, Çimkent
• Dil: Kazakça (devlet dili) %64,4, Rusça (resmi dil, kültürler arası iletişim dili) %95
• Coğrafi Konum: Güney – Orta Asya
• Yönetim Şekli: Cumhuriyet
• Milli Gelir ($/kişi): 6,980.7
• Ekonomik Faaliyetler: Kadencilik, Tarımsal makine, elektrikli motor, inşaat malzemleri, doğalgaz ve petrol satışı.
• Ortalama Yaşam: 69
• İşGücü Mesleğe Göre: %20 Tarım, %30 Sanayi, %50 Hizmet Sektörü (2002 Tahmini)

Kazakistan Hakkında;

Kazakistan Bağımsız 7 Türk Devletlerinden olup Türk Konseyine ve Türksoy Konseyine üye devlettir. Kazakistan konumu itibari ile Asya kıtasının orta kesiminde yer almaktadır. Kazakistan’ın konumu 46 – 87° Doğu boylamları ile 40 – 56° Kuzey enlemleri arasında yer alır. Ülkenin toplam yüzölçümü 2.717.300 km²’dir. Dünyanın en büyük 9. ülkesidir. Kazakistan’ın doğusu ile batısı arasında 41°’lik boylam farkından dolayı doğusu ile batısı arasında 164 dakikalık bir zaman farkı bulunmaktadır. Kazakistan Türk ülkeleri arasında en büyük yüz ölçümüne sahip ülkedir. Kazakistan’ın sınırları; kuzeyde Omsk, Orenburg, Novosibirsky, Altay ülkesi ve Altay Cumhuriyeti, doğuda  Türkistan, güneyde Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan , batıda Hazar denizi ve İdil’dir.

Kazakistan Tarihi;

Kazakistan Türk tarihinde önemli bir yere sahiptir. Kurulan bir çok Türk devletine beşiklik etmiştir. Tarihte kurulan Saka, Hun, Göktürk, Kıpçak, Karahanlı, Altın Ordu gibi devletlerin merkezi olmuştur. Kazak Türkleri 15 yüzyılda Orta Asya da bulunan bozkırlar üzerinde konar göçer bir halde yaşayan Sibir ve Mogol kavimlerinin kaynaşması sonucunda  oluşan bir Türk kavmidir. Kazak Türkleri 16 yüzyılda Büyük Kazak Hanlığını kurmuşlardır. Kurulan bu hanlık daha sonra askeri bir teşkilatın bulunmamasından dolayı parçalanmıştır. Konar göçer yapıda 4 Orda kuruldu. (Orda=Ordu; kesim, cüz, bölüm) Bu 4 orda ; Büyük Orda, Orta Orda, Küçük Orda, Bükey Ordu’dur. Ordalarda yaşayan aşiretlerin birbirleri ile anlaşmazlıklar yaşamalarından dolayı Ruslar güneye daha kolaylıkla ilerleyebildi.  Kazak aşiretleri Ruslardan yardım istemeleri sonucunda Ordalar Rusların koruması altına girdi. Ruslar 1822 -1848 yılları arasında Kazak Ordalarını işgal etti. 1917 yılında yaşanan Rus Sovyet Devrimi sırasında Kazak Türkleri bağımsızlıklarını almak için milliyetçilik akımını başlattılar ancak  Sovyet Kızılordusuna direnemediler. ve 26 Agutos 1920 ‘de Kazakistan’da özerk bir cumhuriyet kuruldu. Ülke ismi bir yanlışlık sonucu Kırgız Özerk Cumhuriyeti  denildi. Bu yanlışlık 1925 yılında fark edildi ve ülkenin adı Kazak Özerk Cumhuriyetine çevrildi. 16 Aralık 1991 yılında bağımsızlıklarını kazanıp Kazakistan Türk Cumhuriyeti’ni kurmuşlardır. 

Kazakistan’ın Coğrafyası ve Doğal Özellikleri

Kazakistan topraklarının büyük bir bölümünü verimsiz bozkırlar ve çöller oluşturmaktadır. Yeryüzü şekilleri oldukça sade bir ülkedir. Kazakistan toprakları batıdan doğuya doğru yükselmektedir.  Ülkenin batı deniz seviyesi altındadır. Hazar Gölü kıyıları 26 metre deniz seviyesinden aşağıdadır.  Kazakistan’ın kuzeyinde dağların yükseltileri 1500 metreye kadar ulaşmaktadır. Ülkenin doğusu ve güneydoğusu dağlık sahalardan oluşmaktadır. Bu dağlar Altay, Tarbağatay, Çungarya ve Aladağların batı kesimleridir. Dağlık sahalar tektonik açıdan aktif bölgelerdir. Deprem ve heyelan riskinin yüksek olduğu bölümlerdir.  Kazakistan’ın en yüksek noktası doğuda, Altay Dağları üzerinde bulunan Byeluha Zirvesidir (4506 m). Ülke Asya kıtasının orta bölümünde yer almasından dolayı karasallaşmaya maruz kalmıştır.

Kazakistan’ın iklimi sert karasal iklimdir. Ülkede yaz ve kış mevsimleri arasında sıcaklık farkları çoktur.  Kazakistan’ın kuzeyinde sıcaklık farkı 1° derece iken, güneyinde 12° dereceyi bulmaktadır.  Kazakistan’da ölçülen en yüksek sıcaklı 45° derece, en düşük sıcaklık ise -45° derecedir.  Ülkenin yağış miktarları bölgesel farklılıklar göstermektedir.  Genel olarak ülkenin yıllık ortalama yağış miktarı 350 mm.’dir.  Kuzey ve orta kesimlerinde yıllık yağış miktarı 200 – 300 mm. iken, güneydoğuda 400 – 500 mm., güneybatıda ise 300 mm. altındadır.  Kazakistan’ın şehirleri  arasında yıllık yağış miktarları  büyük farklılıklar göstermektedir. Örneğin Almatı’nın yıllık yağış miktarı 597 mm. iken Kızılorda’nın yıllık yağış miktarı 125 mm.’dir. Ülke genelinde yağışlar ilkbahar ve yaz mevsimlerinde düşmektedir.

Kazakistan akarsular bakımından oldukça zengin bir ülkedir. Ülkede irili ufaklı 85022  adet akarsu bulunmaktadır. Ülkedeki birçok akarsu Hazar Gölü, Tengiz Gölü, Aral ve Balkaş Göllerine boşalmaktadır.  İrtiş ve İşim akarsuları kuzeye doğru akmakta ve Rusya Federasyonu içinde birleşip Obi adını alıp Kuzey Buz Denizi’ne dökülmektedir. Kazakistan tarımı üzerinde önemli bir etkiye sahip olan Siderya  nehri üzerine bir çok sulama amaçlı baraj kurulmuştur.

Ülkede toplam 48.200 kadar göl ve gölet bulunmaktadır. Göllerin büyük bir kısmı yazın kurumaktadır. Önemli gölleri arasında Hazar gölü, Aral, Balkaş, Zaysan, Alakol, Tengiz ve Seletitengiz gölüdür.

Kazakistan’ın Nüfus ve Yerleşme Özellikleri

Kazakistan’da 1822 yılında Rusların Ordaları birer birer  işgal etmesiyle, Rus akını başlamıştır. Çarlık Rusyası döneminde yapılan nüfus sayımı (1857 yılında) ile  bugünkü Kazakistan Türk Cumhuriyeti sınırları (1.850.000 km²) içerinde kalan alanda 2.465.000 kişi yaşamaktadır. Bu nüfusun %20’sini Ruslar oluşturmaktadır. Aynı alanı kapsayan topraklarda 1911 yılında yapılan nüfus sayımları sonucunda  bozkır arazisinin toplam nüfusu 3.835.000 kişi olarak belirlenmiştir.  Bu nüfusunda %40’lık bir kısmını Ruslar oluşturmaktadır. 1917 yılına kadar Rusların Kazakistanda bulunan toprakları kendiklerine bağlamak için yaptıkları nüfus arttırma çalışmaları başarıya ulaşmıştır.  1917 yılından sonra yaşanan salgın hastalıklar nedeniyle bölgeye Rus göçünü yavaşlatmıştır.

1920 yılında kurulan Kazak Özerk Cumhuriyetinde yapılan  1926 yılındaki nüfus sayımlarında ülkenin toplam nüfusunun 6.198.000 kişi olduğu tespit edilmiş ve bu nüfusun % 35’lik kısmını Rusların oluşturduğu açıklanmıştır. Daha sonra 1939 yılında yapılan nüfus sayımlarında ülke nüfusunun 6.146.000 kişi olduğu ve nüfusun %47’sin Rusların oluşturduğu tespit edilmiştir. Kazak nüfusunun giderek azalmasındaki başlıca sebebler arasında Kazakların bölgeden sürgün edilmesi ve katliamlar ile açıklanabilir. 1950’li yıllarda Rus nüfusunun payı %49’lara ulaşmıştır. 1989 yılına gelindiğinde Kazakistan’da yaşayan Kazak nüfusu %38’lere kadar gerilemiştir.

1989 yılında SSCB’nin dağılmasından sonra Kazakistan Türk Cumhuriyeti (16 Aralık 1991) kurulmuştur. Kazakistan Türk Cumhuriyeti ilk tanıyan ülke Türkiye Cumhuriyeti olmuştur. Türkiye 12 Ocak 1992 yılında Kazakistan’ın başkenti Almatı’ya büyük elçilik açmıştır. 2 Mart 1992 yılında Kazakistan Türk Cumhuriyeti BM üye olmuştur.

Günümüzde ülke nüfusu 2012 yılı tahmini 17.522.010 kişidir. Kazakistan’ın nüfus yoğunluğu  km²’ye 6 kişi düşmektedir. Ülkede ortalama ömür erkeklerde 65, kadınlarda 74 yaşdır. Toplam nüfusun %49.7’si ni erkek, %50.3’ünü kadın nüfus oluşturmaktadır. Hane halkı büyüklüğü 3,8 kişidir. Ülkede bulunan etnik gruplar sırasıyla;

(2009 nüfus sayımı)

• %63,1 Kazak Türkleri
• %23,7 Ruslar
• %2,8 Özbek Türkleri
• %2,1 Ukraynalılar
• %1,4 Uygur Türkleri
• %1,3 Tatarlar
• %1,1 Almanlar
• %4,5 diğer

Günümüz de Kazak Türkleri daha ülke topralarının güneyinde yaşamaktadır. (Yaklaşık olrak toplam Kazak Türkü nüfusunun %70’i). Kazakistan Türk Cumhuriyetinde yaşayan Rus nüfusu ise ülkenin kuzeyindeki sanayi bölgelerin bulunduğu bölgelerde çoğunluk göstermektedir.  Kazakistan’ın toplam nüfusunun %57’si şehirlerde yaşamaktadır.

Kazakistan’ın önemli şehirleri; Astana, Karaganda, Çimkent, Semipalatinsk, Pavlodar, Üst Kamenogorsk ve Cambul’dur.

Kazakistan’ın Ekonmik Yapısı

Kazakistan topraklarıtarım ve hayvancılık bakımınadan 4’e ayrılır. Batı bölgesinde koyun yetiştiriciliği ve tarım ürünleri işletmeleri bulunur. Orta ve kuzey kesimlerinde ise buğday ve darı (mısır) ekimi yapılmaktadır. Ayrıca bu kesimlerinde sığır ve koyun yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Bu bölgede kömür, bakır, demir, boksit, volfram, manganez, kurşun, barit gibi madenlerin zengin yatakları mevcuttur. Doğu bölgesinde ise yarı göçebelerin sığır ve koyun besleme alanlarıdır. Doğu bölgesinde hayvancılığın yanı sıra çok zengin kruşun, çinko, gümüş ve altın yatakları mevcuttur.

Kazakistan maden reverleri bakımından çok zengin bir ülkedir. Ülkede çıkartılan başlıca madenler; uranyum, korm, kurşun, çinko, mangan, volfram, tungsten, kromit, boksit, barit, manganez, kömür, demir, altın, doğalgaz, petrol, alüminyumdur.

• Uranyum, korm, kurşun, çinko madenlerin yatak zenginliğibakımından Kazakistan dünya ikincisi,
• Manga madeninde dünya üçüncüsü,
• Kömür, demir, altın rezervleri bakımdan ilk 15 ülke arasında yer almakta,
• Doğalgaz, petrol, alüminyumda ise ilk 20 ülke arasında yeralamktadır.

Kazakistan maden rezervleri ve çeşitliği bakımından zengin olması nedeniyle ülkede maden sanayiside gelişmiştir. Demir çelik, petro – kimya, ziraat makinaları, enerji, gıda, ayakkabı ve dokuma sanayi ileri düzeydedir.

Kazakistan ulaşım bakımından büyük bir gelişme göstermiştir. Ülkede 14.000 km. demiryolu ağı, 108.000 km. uzunluğun karayolu şebekesi vardır. Kazakistan telefon kullanımı itibari ile birçok ORta Asya ülkesinden ileri konumdadır. 2005 yılından itibaren her 100 kişiye 16,7 sabit hat düşmektedir. Her 100 kişiden 32,7’si mobil telefon kullanmaktadır. İnternet kullanımı 2000 yılında 1000 kişide 6,7 iken 2005 yılında 27’ye yükselmiştir.