Yeryüzündeki doğal çanaklarda ya da çevresine göre alçakta kalmış alanların doğal setlerle kapanması sonucu birikmiş su kütlelerine göl denir.
– Göllerin dışarıya akışı (gideğen) varsa suları tatlıdır.
– Ülkemizde göller Vangölü çevresinde, Tuzgölü çevresinde, Güney Marmara’da ve Göller Yöresi’nde yoğunlaşmıştır.
– Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde doğal göl yoktur.
– Su seviyesi yıl içinde en çok değişen göl Tuz Gölü, en derin göl Çıldır, en sığ göl Tuz Gölü’dür.
Oluşumlarına Göre Göller
A. Doğal Göller
1. Tektonik kökenli göller
Yerkabuğunun faylanma ile çökmesi ve torbalaşması sonucunda oluşan çukurlara suların birikmesi sonucu oluşan göllerdir.
Doğu Anadolu Bölgesi’nde →Hazar, Çıldır
İç Anadolu Bölgesi’nde →Eber, Akşehir, Tuzgölü, Ilgın (Çavuşçu), Seyfe
Güney Marmara Bölümü’nde →Manyas (Kuş Gölü), Ulubat, Sapanca, İznik
Göller Yöresi’nde →Burdur, Eğirdir, Beyşehir, Acıgöl
2. Karstik-tektonik göller
Hem faylanma sonucunda arazinin çökmesi, hem de kireçtaşlarının çözünmesi sonucu oluşan göllerdir.
Eğirdir, Kovada, Beyşehir, Salda, Yarışlı Gölleri bu tür oluşuma örnektir.
3. Karstik göller
Yalnızca kireçtaşının çözünmesi ile oluşan çukurlarda suların birikmesiyle oluşur.
Avlan, Kestel Gölleri bu tür oluşuma örnektir.
4. Volkanik göller
Volkan bacalarının ağzında oluşan krater, koninin ve baca kısmının çökmesi ile meydana gelen ve patlama sonucu oluşan maar ve kaldera tipi göllerdir.
Kalderaya en güzel örnek Nemrut Gölü’dür. Maar gölüne İç Anadolu’da Meke Tuzla Gölü, Krater gölüne Isparta Gölcük gölleri örnektir.
5. Buzul gölleri
Buzulların aşındırmasıyla oluşan sirklerin (buz yalağı) içinde bulunurlar. Ülkemizde, IV. jeolojik zamandaki buzullaşmadan az etkilendiği için az bulunurlar.
Rize Dağları Kaçkarlar, Aladağlar, Munzur (Mercan) Dağları (buzul dağlar), Bolkarlar ve Uludağ üzerinde bu tip göller bulunmaktadır.
6. Set gölleri
a. Alüvyal set gölleri: Akarsuyun taşıdığı alüvyonları bir koy ve körfezin önünü tıkamasıyla ya da akarsuyun kendi önünü tıkaması sonucu oluşurlar.
Bafa (Çamiçi), Mogan, Eymir, Köyceğiz, Marmara, Uzungöl bu şekilde oluşmuştur.
b. Heyelan set gölleri: Heyelanların, vadilerin önünü kapatmasıyla oluşur. En çok Karadeniz Bölgesi’nde görülür.
Tortum, Sera, Abant, Yedigöller bu şekilde oluşmuştur.
c. Volkanik set gölleri: Lavların bir vadiyi kapatmasıyla oluşurlar.
Vangölü, Erçek, Nazik, Haçlı, Balık Gölleri bu şekilde oluşmuştur.
d. Kıyı set gölleri(lagün): Kumsalların bir koy ya da körfezin önünü kapatmasıyla oluşurlar.
Büyük Çekmece, Küçük Çekmece, Durusu (Terkos) bu şekilde oluşmuştur.
B. Baraj Gölleri
Taşkın önleme, elektrik elde etme, sulama ve içme suyu sağlama amacıyla akarsuların en dar kesimine inşa edilen yapay setlere baraj denir.
– Fırat üzerinde →Atatürk, Keban, Karakaya, Birecik Baraj Gölleri
– Dicle üzerinde →Dicle, Kralkızı, Devegeçidi, Batman Baraj Gölleri
– Kızılırmak üzerinde →Hirfanlı, Kesikköprü, Derbent, Altınkaya, Baraj Gölleri
– Yeşilırmak üzerinde →Hasan ve Suat Uğurlu, Kılıçkaya Baraj Gölleri
– Sakarya üzerinde →Gökçekaya ve Hasan Polatkan Baraj Gölleri
– Büyük Menderes üzerinde →Adıgüzel ve Kemer Baraj Gölleri
– Gediz üzerinde →Demirköprü Baraj Gölü
– Manavgat üzerinde →Oymapınar Baraj Gölü
– Ceyhan üzerinde →Menzelet ve Aslantaş Baraj Gölü
– Seyhan üzerinde →Seyhan Baraj Gölü.
– Çoruh üzerinde →Borçka ve Muratlı Baraj Gölü
Not: Bergama’da Alianoi Antik Kenti, Yortanlı Barajı Gaziantep’te Zeugma Antik Kenti, Birecik Barajı Batman’da Hasankeyf Antik Kenti, Ilısu Barajı altında kalma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Günümüzde Zeugma’nın çok büyük bölümü baraj suları altında kalmıştır.
Türkiye’de göllerin Özellikleri
– Göllerin yükseltisi, ülkemizin doğusuna gidildikçe artar.
– Tortum, Hazar, Kovada gibi doğal göllerin bazılarında gideğenlere kurulan trübinler vasıtasıyla elektrik üretilir.
– En çok elektrik üreten baraj gölümüz Atatürk’tür.
– Van Gölü’nden soda elde edilirken, Tuz Gölü’nden tuz elde edilir.
– En büyük tatlısu gölümüz Beyşehir’dir.
– Göller, bulundukları çevrenin su rejimini düzenler.
– Göller, iklim yumuşatıcı etkide bulunur.
– Göllerin bazılarından tatlısu balıkçılığında, sulamada, ulaşımda, turizmde yararlanılır.
– Manyas (Kuş Gölü), Seyfe, Sultan Sazlığı önemli kuş cennetleridir.
Harita Orjinal Boyut 3260×1772 pixel.