Türkiye’nin Genel Jeolojik Yapısı
Tamamıyla Alp kıvrım kuşağında yer alan ülkemizde, her jeolojik zaman ve hatta her jeolojik devire ait çeşitli araziler bulunmaktadır.
Ülkemizin kabuk tabakası, çeşitli jeolojik devirlerde dağ oluşumu (orojenez), kütle halinde alçalma-yükselme (epirojenez) ve dikey ve yatay yönde yer hareketlerine uğramıştır. Bu yer hareketleri sonucunda yüzlerce km. uzunluğunda kırık hatlar oluşmuştur. Bu kırıklardan çıkan lavların birikmesi ile volkanik araziler ve volkanik dağlar oluşmuştur.
Aşağıda, ülkemizde jeolojik zamanlarda oluşmuş ve yaygın olarak görülen araziler hakkında kısa bilgiler verilmektedir.
I. Jeolojik Zaman
– Çoğunlukla temelde bulunan ve masif adı verilen sert kütleler bu dönemden kalmaktadır. Bu masiflerin başlıcaları; Trakya’da Yıldız, Ege’de Saruhan-Menteşe, Orta Anadolu’da Kırşehir,Doğu Anadolu’da Bitlis, Karadeniz’de Daday-Devrekani.
– Yaşanan sıcak ve nemli dönemler sonucunda oluşan gür ormanlar tortul tabakalar içinde kalarak taşkömürü (madenkömürü) yataklarını oluşturmuştur. Ülkemizde Zonguldak-Bartın taşkömürü havzası bu dönemden kalmıştır.
II. Jeolojik Zaman
– Kuzeyde Avrasya kıta platformu, güneyde Afrika ve Hindistan kıta platformları arasında büyük Tetis Denizi oluşmuştur.
– Tetis Denizi milyonlarca yıl süren aşındırma, taşıma ve biriktirmelerle büyük bir tortullanma alanı (jeosenklinal) durumuna gelmiştir. (Bu tortullar daha sonra kıvrılarak şimdiki dağ kuşaklarımızın temelini oluşturmuştur.)
III. Jeolojik Zaman
– Alp kıvrım hareketleri şiddetli bir evreye girmiş ve buna bağlı olarak Tetis birikim alanları hızla yükselerek Kuzey Anadolu ve Toros dağ kuşaklarını meydana getirmiştir.
– Dağ sıraları arasında kalan çukur alanlarda tortul birikimler oluşmaya başlamıştır.
– Linyit, tuz, petrol ve bor mineralleri bu dönemden kalmıştır.
– Zamanın sonlarına doğru Anadolu Yarımadası kuzeyden ve güneyden yan basınçlara uğrayarak bütünüyle yükselmeye başlamış; kubbeleşmeler, derin ve uzun faylar oluşmuştur.
– Karadeniz ve Akdeniz’de derinlik artmış, oluşan fay hatları ülkemizin günümüzde etkin bir deprem alanında bulunmasına neden olmuştur.
– İç Anadolu ve Doğu Anadolu’da volkanik dağlar bu dönemde oluşmaya başlamıştır.
– Zamanın sonlarında aşınarak deniz seviyesine inen araziler (peneplen) geniş alanlar kaplamıştır.
IV. Jeolojik Zaman
– III. Jeolojik zamanın sonu ile IV. zamanın başlarında toptan yükselme sonucu Anadolu aşağı yukarı bugünkü görünümünü almıştır.
– Yaşanan iklim değişmelerine bağlı olarak etkisi az olmakla birlikte, Batı Anadolu’da 2200m., Doğu Anadolu’da 2500m.den yüksek alanlarda buzullaşma meydana gelmiştir.
– Günümüzde Ege Denizi’nin bulunduğu kara parçası (Egeid) bloklar halinde çökmüş Akdeniz’in sularının işgaline uğramıştır. Egeid kara parçasında yer alan yüksek alanlar Ege Adalarını meydana getirmiştir.
– Ege Denizi’ni oluşturan sular vadi ve boğazları doldurarak Karadeniz’e ulaşmış, İstanbul ve Çanakkale Boğazları oluşmuştur.
Kısaca ülkemiz ana görünümünü yakın jeolojik zamanda kazanmıştır. Bunun sonucunda Anadolu’da;
– Yükselti ortalaması fazladır. (1132m.)
– Dağlar Alp kıvrım kuşağında yer aldığından doğu-batı yönlü uzanır.
– Şiddetli deprem kuşağındadır.
– Zengin linyit ve bor yataklarına sahiptir.
– Yüksek ve geniş düzlüklere sahiptir.
– Dış kuvvetler oldukça etkilidir. Akarsular denge profiline ulaşamamıştır.
– Eğim ve engebenin çok olması erozyon ve heyelan riskini artırmaktadır.
– Dağlık ve engebeli alanlarda yol yapım maliyeti yüksektir.
– Dar ve derin vadilerin varlığı hidroelektrik potansiyeli artırır.
– Dağlık alanlarda rafting ve kış sporları açısından büyük potansiyel bulunmaktadır.