Nüfusun yaş ve cinsiyetlere göre dağılımının yapıldığı grafiklere “Nüfus Piramidi ” denir.
Dünyada herhangi bir yerin nüfusunun yaş ve cinsiyetlere göre dağılışını göstermek için en yaygın kullanılan araçlar nüfus piramitleridir.
YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIM
Bir ülke nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı o ülke nüfusunun en önemli ve değişken özelliklerinden biridir.
Çünkü yaş grupları;
Nüfusun genel yapısı ve doğurganlık oranı hakkında bilgi verir,
Çalışma çağındaki nüfusun tespit edilmesi ile de iş, eğitim, sağlık vb. ihtiyaçların karşılanmasına yönelik planlamaların yapılmasında önemlidir.
Yaş gruplarına göre dağılım iki şekilde ele alınır.
Dar aralıklı yada 5 li gruplandırmaya göre 0-4,5-9,10-14,15-19, 20-24,…………..şeklinde olabilir.
Ya da 0–14, 15–64 ve 64+ şeklinde geniş aralıklı sınıflama olabilir.
5li gruplandırma sisteminden yararlanılarak NÜFUS PİRAMİTLERİ yapılır.
NÜFUS BASAMAKLARI
Nüfus, yaş gruplarına göre, genç, olgun ve yaşlı olmak üzere 3 kısma ayrılır.
0–14 yaş arası:
Genç nüfus,
15–64 yaş arası:
Olgun nüfus (Yetişkin nüfus) ,
65 yaş ve üzeri:
Yaşlı nüfus
Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısı nüfus piramidi adı verilen grafiklerle gösterilir. Nüfus piramitleri ülkenin gelişmişliğine göre farklı özellikler gösterir. Başlıca piramit çeşitleri;
Düzgün üçgen,çan şeklinde,arı kovanı, içe dönük üçgen,asimetrik piramit vb.dir.
Geri Kalmış Ülke Nüfus Piramiti Örneği;
Düzgün üçgene benzer.
Sanayi inkılabı öncesi toplumların genelinde bu piramit görülür.
İngiltere’nin 1881,
Hindistan’ın 1961,
Ülkemizin 1950 öncesi piramitleri buna benzemekteydi.
Günümüzde Bangladeş, Somali, Kenya vb, ülkelerin grafikleri bu şekildedir.
Bu grafiğe sahip ülkelerde doğumlar ve çocuk nüfus fazladır.
Nüfusun çoğu gençtir.
Tüketici nüfus fazladır.
Bu ülkelerde yaşlı nüfus az ve ortalama ömür kısadır.
Gelişmete Olan Ülke Nüfus Piramiti Örneği
Bu piramit üçgen piramide göre kenarları içe çökük bir özellik gösterir. Bu piramit doğum oranlarının yüksek olduğu ve 0–5 yaş arası çocuklarda ölümlerinin azalmaya başlamış olduğu, gelişmekte olan ülkelerin nüfus yapısını göstermektedir.
Bu piramitler İran, Nijerya, Brezilya, Mısır gibi gelişmekte olan ülkelerde görülür.
Gelişmiş Ülke Nüfus Piramiti Örneği
Arı kovanına benzer şekildedir.
Piramidin tabanının dar olması, doğum oranının düşük, 60 yaşın üzerindeki nüfusun fazla, ortalama insan ömrünün uzun olduğunun göstergesidir.
Bu tür nüfus yapılarına durağan nüfus denir.
Bu tür piramitler İngiltere, Fransa, İsveç, gibi ülkelerde görülür.
Gelişmiş, Nüfus Azaltıcı Politika İzleyen Ülke Nüfus Piramit Örenği
Nüfusu artmakta olan ülkelerin doğum oranlarını hızla azaltması sonucu oluşan piramitlerdir.
Bu piramitlerde ölüm oranları da düşmeye başlamıştır.
Piramidin tabanındaki daralma, doğurganlığın çeşitli önlemlerle yavaşladığını göstermektedir.
Üst kesimdeki iç bükey özellik ölüm oranlarındaki düşüşü gösterir.
Bu piramitler Japonya gibi nüfus problemi yaşadıktan sonra hızla gelişen ülkelerde görülür.
Ülkemizde de 1990 sonrası nüfus piramitleri bu şekle dönmektedir.
Gelişmiş, Nüfusunu Arttırmaya Yönelik politika İzleyen Ülke Nüfus Piramiti Örneği
Uzun dönem düşük doğum ve ölüm oranları yaşandıktan sonra, doğum oranları son yıllarda artmaya başlayan ülkelerin nüfus yapısını göstermektedir.
Özellikle son yıllarda hızla gelişen ve ekonomileri çok büyüyen ülkelerde görülür.
Nüfus piramitleri sabit olmayıp, ülkelerin nüfus yapılarında değişikler olması halinde zamanla değişebileceklerdir.
Ülkelerin eğitim sağlık, kentleşme ve sanayileşme gibi değişikler yaşaması ile piramit şekilleri değişime uğrayacaktır.
Örneğin gelişmemiş bir ülke piramidi doğum ve ölüm oranlarının değişmesi ile düzgün üçgen piramitten, kenarları içe dönük piramide dönecektir.
Zamanla nüfus dengesini sağladığında ise arı kovanı şeklindeki piramide dönebilecektir.
Nüfus piramitleri ülkeler için kalıcı bir özellik değildir.