Kayaçlar ve Oluşumları
1) Kayaçların ve Strüktürün Morfolojideki Yeri
Yerkabuğu üzerindeki yüzey şekilleri, girintili-çıkıntılı, büyük ve küçük olmak üzere çok çeşitlidir. Bu çeşitliliğin olmasında yer kabuğunu oluşturan maddelerin aşındırma faktörlerinin çeşitli olması, deformasyonlarının farklı olması, maddeleri oluşturan unsurların şekli ve boyutları önemlidir.
Strüktür; Doğruda doğruya tabakalara ve tabakaların geometrik durumlarına, taş denilen maddelerin kimyasal bileşim ve fiziki özelliklerine bağlı olarak görülmektedir.
Mineraller doku strüktürü ve petrografinin alanında kalır. Kayaç; tabakların sonradan maruz kaldıkları basınçlar sonucu meydana gelen şekil ve olaylar grubuna girmektedir.
Dış faktörler, yapı, kayaç üzerinde yüzey şekilleri meydana getirip, farklı yapılar aynı iklim bölgeleri içinde, farklı yüzey şekillerinin meydana gelmesine sebep olabilirler.
2) Taşların Oluşumu
Mineral adı verilen kimyasal elemanlardan oluşurlar. Kaya, kum ve petrol gibi sert veya yumuşak tüm maddeler kayaç olarak kabul edilir. Şekilli veya şekilsiz birçok mineralden oluştuğu için değişik türleri vardır. Esas veya tali minerallerden oluşurlar. Oluşumlarına göre çeşitlenir.
Volkanik (Magma) Taşları; İçyapıları bakımından magmanın donması, iri veya ince billurlardan veya billursuz taşlardan oluşan taşlardır.
Tortul Taşlar; Organizma faaliyetleri ve kimyasal reaksiyonlardan meydana gelmiş maddelerin tortullaşması veya bir arya toplanmaları sonucunda oluşmuşlardır. Tabaka ve katlar halinde bulunup, fosil içeren, kıvrılmış veya kırılmış halde bulunan kayaçlardır.
Metamorfik (Başkalaşım) Taşları; Tortul veya magmatik kökenli kayaç ve formasyonların, yüksek basınç ve sıcaklık altında kısmen erimesi ve katılaşmasıyla oluşan taşlardır.
3) Yerkabuğunu Meydana Getiren Başlıca Kimyevi Maddeler
Yerkabuğu taş-kayaç adı verilen maddelerden oluşmuştur. Bu kayaçlar bir ya da daha fazla mineralin bir araya gelmesiyle oluşmuşlardır ve üç ayrı grupta incelenir.
a) Kökeni magma olanlar
b) Sedimanter(kökeni yerkabuğu üzerindeki çeşitli tortul alanlar)
c) Başkalaşım(kökeni iç ve dış kuvvetler)
Kayaçların kimyasal yapısı çözünmesi, şeklini ve dolayısıyla üzerinde oluşabilecek şekilleri de doğrudan etkiler. Bazıları suyu geçirirken bazıları ise suyu geçirmez(kalker-kil). Bazıların yüzeyi simetrik bazılarınsa şekilsizdir.
4) Taş ve Formasyonlarda Yaş Tayini
Kalınlığı belirli bir tortul tabakanın oluşması için geçen zamanın hesaplanmasında kullanılır. Tektonik olaylara maruz kalan tabakaların alt-üst olması sonucunda alttaki tabakanın üstekinden daha eski olması.
Kesilen, kesenden daha eskidir metodu.
Tabakalar arasındaki fosillerin sistemli bir şekilde incelenmesi yaş tayini için önemlidir.
5) Radyo aktive Metotlar
Uranyum ve helyum yöntemleri; Bir taş içerisindeki radyo aktivitenin miktarının ayrı ayrı hesaplanması ve bunu sonucunda meydana gelen kalıntıların miktar ve oranlarının bulunması, bu taşın hangi zamandan geldiği hakkında bilgi vermektedir.
Radiyokarbon usulü; Bu metot ile 5000-10000 ve 40000 yıl önceki jeolojik geçmişe ait tayinler yapılır. Bitkinin canlı olduğu zamanki radyoaktivite hızı ile bugünkü kalıntısındaki azalma hızındaki fark bulunup aradan geçen zaman hesaplanabilir.
Radyoaktivite Alanı usulü; Bazı mineraller oluştukları sırada uranyum ve toryum gibi radyoaktif minerallerin çok ufak tanecikleri de kalabilir. Radyoaktif mineral tanecikleri oluşturdukları radyoaktif ışınlarla çevresindeki esas mineralin şeklini bozar ve rengini değiştirir. Kahverengi olan biyotitin radyoaktiviteye maruz kalması sonucu koyu kahverengi haline gelmesi gibi.