Cephelerin Özellikleri
- Cephe bir süreksizlik hattıdır.
Karşılaşan hava kütleleri genellikle nem, sıcaklık, basınç ve rüzgar gibi meteorolojik değişkenler yönünden farklılık gösterdiklerinden birbirleriyle karışmazlar. Aralarında bir geçiş bölgesi bulunur. Bu nedenle cephe, iki hava kütlesi arasında bir süreksizlik zonudur biçiminde de tanımlanır.
- Cephe eğimli bir yüzeydir.
Eğimli bir yüzey üzerinde hareket halinde ve farklı yoğunluklarda birbirine karışmayan iki sıvı birbirinden nasıl ayrılıyorsa, aynı şekilde farklı özellikteki atmosfer parçaları da atmosferde birbirinden ayrılmaktadır. Kısaca bu yaklaşım atmosferde cephelerin eğimli bir yüzeye sahip olduğunu göstermektedir. Cephelerin eğimi, hava kütlelerinin sıcaklık farkıyla ters, rüzgar hızları farkıyla doğru orantılıdır. Cephe eğimleri 1/30 – 1/300 arasında değişmektedir.
- Cepheler atmosferin çok yükseklerinde görülmez.
Cephe oluşumu için gerekli koşullar daha çok atmosferin alt katmanlarında ortaya çıkmaktadır. Çünkü, atmosferin üst tabakalarında homojen bir yapı vardır. Bu nedenle cepheler yerden 1000 – 2000 metreye ender olarak da 3000 metreye kadar etkili olabilir.
- Cephelerde düşey hava hareketleri görülür.
Cephenin eğimli yüzeyi boyunca sıcak ve soğuk havanın karşılaşması sonucunda, soğuk havanın yoğunluğu ve ağırlığının fazlalığı nedeniyle sıcak havanın soğuk hava üzerinde yükselmesi düşey hava hareketleri oluşturur. Bu yükseltici hava hareketleri cephelerde cephesel yağışların de esas nedenini oluşturmaktadır.
- Cepheler sürekli hareket halindedir.
Cepheler yatay yönde sürekli hareket ederler. Hareket hızları bazen 80 km/saat’e ulaşabilir. Cephelerin hareket halinde olması hava kütlelerinin de bir yerden başka bir yere taşındığını gösterir. Böylece, cephelerin geçtiği yerlerde hava koşullarında mutlaka değişiklikler görülür.
Cephelerin Sınıflandırılması
Cepheler genellikle konumları ve oluşturdukları sıcaklık değişimlerine göre coğrafik ve kinematik olarak sınıflandırılmaktadır.
- Coğrafik Sınıflandırma
Yeryüzünde oldukça geniş alanları ilgilendiren ve yerleri mevsimlere göre değişmekle birlikte atmosferde daima bulunan cephelerdir. Genellikle cephelerin coğrafik konumlarını göz önüne alan bu sınıflandırmaya göre cepheler ikiye ayrılır.
a) Arktik Cephe: Arktik hava kütlesi ile Polar hava kütlesi arasında yer alan cephelerdir. Denizsel Arktik ve Karasal Arktik şeklinde iki tipi bulunmaktadır.
b) Polar (Kutupsal) Cephe: Tropikal hava kütlesi ile Polar (Kutupsal) hava kütlesi arasında bulunur. Batılı rüzgarların etkisiyle oluşmaktadır.
- Kinematik Sınıflandırma
Genellikle cephelerin hareketine ve buna bağlı olarak oluşturdukları sıcaklık değişimlerine göre cepheler kinematik olarak sınıflandırılır. Kinematik sınıflandırmaya göre cepheler dört grupta toplanmaktadır. Bunlar;
a) Sıcak Cephe
b) Soğuk Cephe
c) Duralar (Stasyoner) Cephe
d) Oklüzyon Cephe’dir.
a) Sıcak Cephe b) Soğuk Cephe c) Duralar Cephe d) Oklüzyon Cephe
a) Sıcak Cephe:
Geçtikleri bölgelerde havanın ısınmasına neden olan, soğuk havanın yerine zamanla sıcak havanın hakim olduğu cephelere Sıcak Cephe denir. Sıcak cephe tipinde, cephe gerisindeki sıcak hava, cephe önündeki soğuk havanın üzerinde yükselerek cephe yüzeyini oluşturur. Cephe gerisindeki sıcak havanın cephe yüzeyine doğru olan hareket hızı, cephe önündeki soğuk havadan daha fazla olduğundan cephe yüzeyi boyunca sıcak hava içerisinde yukarıya doğru bir yükselme görülür. Cephe yüzeyinin eğimi, soğuk cepheye göre oldukça az olduğundan cephenin etkisi geniş bir alanı kapsar.
Sıcaklık: Cephe gerisindeki sıcaklık, cephe önündeki sıcaklığa göre daha yüksektir. Cephe geçişiyle birlikte sıcaklıkta yükselir.
Rüzgar: Genellikle soğuk cephelerdeki kadar kuvvetli rüzgarlar görülmez. Cephe önünde güneydoğulu olan rüzgar, cephe gerisinde batıdan eser. Cepheye yaklaşıldığı, gittikçe hızlanan ve yeryüzünde cephe yüzeyinde hemen hemen paralel esen rüzgardan anlaşılır.
Bulutluluk: Sıcak cephelerin son derece belirgin bir bulut sistemi vardır. Cirrus bulutları sıcak bir cephenin yaklaştığını gösterir. Cepheye yaklaştıkça Cirrostratus, Cirrocumulus, Altostratus, Altocumulus, Stratocumulus, Nimbostratus ve Stratus bulut tipleri görülür.
Yağış: Sıcak cephe yağışları genellikle cephe üzerinde ve cephe önündedir. Alçalan Altostratus bulutlarından cephenin 500 km önüne kadar uzanan bölgede yağışlar görülebilir. Sıcak cephenin esas yağışını Nimbostratus bulutları oluşturur. Bu yağışlar soğuk cephe yağışlarına göre hafif şiddette fakat süreklidir. Sıcak hava çok kuvvetli bir ısınmayla kararsız bir durum gösterirse yağış şiddeti artar, sağanak ve gök gürültülü sağanak yağışlar görülebilir. Cephe geçtikten sonra da mevcut Stratus bulutları bir süre çisenti şeklinde yağış bırakabilmektedir.
Görüş uzaklığı (Rüyet): Özellikle hızlı gelen sıcak cephelerde, cephenin önündeki soğuk hava kütlesi içerisinde ani yoğunlaşmayla sıcak cephe sisleri oluşur. Bu sisler genellikle uzun sürelidir, görüş mesafesini oldukça kısaltır. Ancak cephe geçtikten sonra sis kalkar.
b) Soğuk Cephe:
Geçtikleri bölgelerde havanın soğumasına neden olan, cephe hattı boyunca sıcak havanın yerine soğuk havanın hakim olduğu cephelere Soğuk Cephe denir.
oğuk cephelerin gerisinde daima soğuk hava, önünde sıcak hava bulunur. Sıcaklık farkından dolayı sıcak cephelere göre daha hızlı hareket eder ve daha dik eğime sahiptir. Kuvvetli meteorolojik olaylar görülür. İki hava kütlesi arasındaki sıcaklık farkının az olması ise zayıf bir soğuk cepheyi gösterir. Böyle bir cephe gerisinde kuvvetli meteorolojik olaylar görülmez.
Sıcaklık: Cephenin önünde yüksek, cephe gerisinde daha düşük sıcaklık bulunmaktadır.
Rüzgar: Cephe önünde batılı ve güneybatılı, cephe gerisinde kuzeybatılıdır. Cephe gerisinde rüzgar ani bir basınçla yön değiştirir.
Bulutluluk: Sıcak havanın soğuk hava üzerinde yükselmesi sonucunda oluşan Cumulo tipi bulutlar görülür. Bunlar Cumulonimbus, Cumulus, Nimbostratus, Cirrus’tur.
Yağış: Nemli havanın cephe yüzeyi boyunca eğime bağlı olarak ani yükselmesi sonucunda genellikle cephe üzerinde ve gerisinde sağanak ve gök gürültülü sağanak şeklinde yağışlar görülür. Siklonik yağışlar dışında en kuvvetli ve fırtınalı yağışlar soğuk cephe yağışlarıdır.
Görüş uzaklığı (Rüyet): Yağış sırasında görüş uzaklığı azalır, ancak yağıştan sonra görüş uzaklığı artarak tekrar normale döner.
c) Duralar (Stasyoner) Cephe:
Nispeten hareketsiz olan cephelere Duralar Cephe denir. Etkili oldukları bölgelerde belirli süre hareketsiz kalırlar. Duralar cephe hareket etmeye başladığında hareketin yönüne bağlı olarak soğuk veya sıcak cepheye dönüşebilir.
d) Oklüzyon Cephe:
Hem sıcak, hem de soğuk cephede ortaya çıkan oklüzyon cephe, soğuk cephenin hızlı hareket ederek sıcak cepheyle birleşmesi sonucunda yükselir ve yeryüzü ile teması kesilir. Oklüzyon cephe, sıcak ve soğuk cephelerin son döneminde oluşmaktadır.
Oklüzyon cepheler, önündeki ve arkasındaki soğuk havanın sıcaklık durumlarına ve karşılıklı ilişkilerine göre üç farklı şekilde oluşabilir.
- Soğuk cephe tipi oklüzyon: Soğuk cephe gerisindeki hava, sıcak cephe önündeki havadan daha soğuk ise oluşan oklüzyona soğuk oklüzyon denir
- Sıcak cephe tipi oklüzyon: Soğuk cephe gerisindeki hava, sıcak cephe önündeki havadan daha sıcak ise oluşan oklüzyona sıcak oklüzyon denir.
- Çifte oklüzyon: Farklı sıcaklıklara sahip üç soğuk ve bir sıcak hava kütlesi arasında üst üste oluşan oklüzyon cephesine çifte oklüzyon denir.
Oklüzyon cephelerin özellikleri:
Oklüzyon cepheler genellikle yavaş hareket ederler. Bu durum siklonik yapıyı besleyen hava akımlarının zayıflaması ve siklonların dolmaya başlamasıyla ortaya çıkar. Böyle durumlarda yağış ve sıcaklık bakımından önemli meteorolojik olaylar görülmez. Bu şekilde oluşan cepheye pasif cephe adı verilir.
Ancak bazı durumlarda hava akım koşulları, cephenin her iki tarafındaki sıcaklık ve nemlilik bakımından büyük farkların ortaya çıkmasıyla oklüzyon cephelere hareket kazandırabilir. Oklüzyon etkisinde kalan bu cephe zamanla soğuk cephe özelliği göstermeye başlar ve soğuk cephede ortaya çıkan meteorolojik olaylar görülmeye başlar.
- Sıcaklık: Oklüzyon cephelerde genellikle cephe önünde ve cephe gerisinde sıcaklık farkı fazla değildir.
- Rüzgar: Sıcak ve soğuk cephelerdeki rüzgar özelliklerini gösterir.
- Basınç: Oklüzyon noktasının yaklaşık 90 km kadar önünde en yüksek basınç azalması ortaya çıkmaktadır.
- Bulutluluk: Sıcak ve soğuk cephe tipi oluşumuna göre sıcak ve soğuk cephe bulutluluğu gösterir.
- Yağış: Oklüzyon cephelerde hem sağanak hem de yağmur şeklinde sıcak ve soğuk cephe yağışları görülür.
- Görüş uzaklığı: Sıcak ve soğuk oklüzyon durumlarına göre sıcak ve soğuk cephede görülen görüş koşulları etkilidir.