Dünyayı saran ve çeşitli gazlardan oluşmuş gaz tabakasına atmosfer denir. Gazlar yer çekiminin etkisiyle yerden itibaren farklı zelliklere sahip katlar halinde Dünya’yı kuşatmışlardır. Bu katlara geosfer adı verilir. Atmosfer genel olarak Dünya’nın şekline uymuş küresel bir yapıda olsa da, Ay ve Güneş’in çekim gücüne bağlı şekilsel gel-git olaylarının etkileri görülmektedir. Atmosferin Dünya’nın yüzeyine göre yaptığı harekete sirkülasyon denir.
ATMOSFERİ OLUŞTURAN GAZLAR
1.Her zaman bulunan ve miktarı değişmeyen gazlar:
Azot:%78, Oksijen %21, Asal gazlar(Argon, Kripton, Hidrojen, Ksenon, Neon, Helyum)%1
2.Her zaman bulunan ancak miktarı yere ve zamana göre değişebilen gazlar:
Karbondioksit, Su buharı(Nem)
3.Her zaman bulunmayan gazlar:
Ozon ve tozlar
ATMOSFERİN KATMANLARI VE ÖZELLİKLERİ,
Atmosferi meydana getiren gazlar yerçekiminin etkisiyle ağırlıklarına göre yerden itibaren yükseklere doğru farklı özelliklere sahip iç içe katlar meydana getirmişlerdir.
A. TROPOSFER (6–16 Km.):
1.Atmosferin yere en yakın en alt katını meydana getirir.
2.Yüksek miktarda hareketliliğe sahiptir. (Yatay ve dikey yönlü)
3.Ekvatorda kalınlık, sürekli yüksek sıcaklıktan kaynaklanan yükselici hava hareketleri, yer çekiminin daha az olması, daha yüksek çizgisel hız ve savrulmanın fazla olması nedeniyle fazladır (16 Km.).Kutuplarda sürekli düşük sıcaklığa bağlı alçalıcı hava hareketlerine ve yer çekiminin daha fazla olmasına bağlı olarak daha azdır( 6–7 Km.).
** Ancak kalınlığın değişmesini sağlayan temel etken, Dünya’nın şeklidir.**
4.Atmosferde bulunan gazların %75 ‘ini bulundurur.
5.Su buharının tamamı burada bulunur, bu nedenle, yeryüzünü etkileyen bütün iklim olayları bu katmanda meydana gelir (3–4 Km.)
6.Yoğunluğu en fazla olan katmandır.
7.Troposfer yerden yansıyan ışınlarla alttan itibaren ısınır.
Troposfer katı içerisinde yükseklik arttıkça :
-Sıcaklık, her 100 metrede 0,5 derece azalır.
-Basınç azalır.
-Nem miktarı azalır.
-Oksijen azalır.
-Yoğunluk azalır
B. STRATOSFER (25–30 Km): İklim olayları görülmez. Genelde durgundur, hava hareketleri yatay yönlüdür. Sıcaklık değişimi çok azdır ve yatay yönlüdür, dikey yönde sıcaklık değişimi çok azdır.
C.ŞEMOSFER (80–90 km.ye kadar çıkar): Gaz molekülleri seyrektir. Bu katta, gaz molekülleri, ultraviyole ışınların etkisiyle değişime uğrarlar. 19. ve 45. km.ler arasında Ozonosfer adı verilen kat yer alır. Oksijenin ozon haline dönüşerek, ultraviyole ışınların zararlı olacak miktarını kontrol altına alması canlı hayatı açısından büyük önem taşır.
D. İYONOSFER (80–90 km.–250–300 km): Yoğunluk çok düşüktür. Gazlar ultraviyole ışınların etkisiyle iyonlarına yrılmışlardır. Radyo televizyon, uydu yayınlarının yapıldığı tabakadır.
E. EKSOSFER-MEZOSFER (Tahmini olarak 10.000 km.): Atmosferin en dış sınırıdır. Yer çekiminin etkisi çok azdır. Yer çekiminin iyice azaldığı dış kısımlarında, uzay ve atmosfer arasında tam bir sınır oluşturmak mümkün değildir. Bu nedenlerle hava molekülleri sürekli olarak uzaya doğru kaçış içerisindedirler.
ATMOSFERİN FAYDALARI
1.Canlıların yaşamasını sağlayan oksijeni ve diğer gazları bulundurur.
2.Güneş’ten gelen ışınların yerden hızla uzaya yansımasını engeller.
3.Güneş ışınlarını dağıtarak ve yansıtarak, gölgede kalan yerlerin de ısınmasını ve aydınlanmasını sağlar.
4.Ozon tabakası sayesinde, Güneşten gelen zararlı ışınları süzerek, sadece canlılar için gerekli miktarının yere ulaşmasını sağlar.
5.Yer çekiminin etkiyle, içerdiği gazlar ağırlıklarına göre sıralanarak farklı özelliklere sahip katmanlar meydana getirmişlerdir.
6.Dünyamızın aşırı ısınmasını ve soğumasını engeller.
7.Göktaşlarının parçalanmasını sağlayarak yere ulaşmasına engel olur.
8. Rüzgârlar sayesinde gündüz olan kesimlerin aşırı sıcak, gece olan kesimlerin de aşırı soğumasını engeller.
9. Sesi iletir.
10. İklim olaylarını meydana getirir.
One thought on “Atmosfer”